Rice

برنج با نام علمي oryza sativa از مهم ترين غلات و اقلام غذايي به شمار مي رود و معمولا در رقابت با ذرت جايگاه مهمي در غلات دارد . قدمت توليد آن به 1500 الي 2000 سال پيش از ميلاد مسيح برمي گردد . مهم ترين كشورهاي توليدكننده برنج عبارتند از هند ، پاكستان ، چين و تايلند . در حال حاضر ده‌ها هزار نوع برنج در جهان وجود دارد، اما اینها در دو زیرگونه کلی جای می‌گیرندكه شامل برنج «جاپونیکا» با نام علمی Oryza sativa japonica و برنج «ایندیکا» با نام علمی sativa indica می‌شوند.

خصوصيات گياه شناسي

ریشه برنج سطحی و افشان بوده و حداکثر در عمق ۲۰ تا ۲۵ سانتی‌متری خاک نفوذ می‌نماید. هر چقدر رشد برگ‌ها بیشتر باشد بر رشد ریشه‌ها هم افزوده مي شود و در زمان باز شدن گل‌ها و به خوشه رفتن برنج رشد ریشه حداکثر مقدار خود را دارد.

ساقه برنج بندبند و تو خالی بوده و در فواصل مختلف ساقه جداره‌های سختی قرار دارد که در آن قسمت‌ها ساقه توپر می‌باشد و گره نام دارد. فاصله بین دو گره را میان گره می‌نامند. بین سلول‌های ساقه فضایی بین سلولی زیادی وجود دارد که باعث می‌شود قسمتی از اکسیژن مورد نیاز ریشه از طریق منافذ تأمین شود. ارتفاع بوته‌های برنج در ارقام مختلف از ۵۰ تا ۱۵۰ سانتی‌متر و گاهی اوقات تا ۲۰۰ سانتی‌متر تغییر می‌یابد.

برگ‌های این گیاه کشیده و دارای رگبرگهای موازی بوده و بدون دمبرگ است و قاعده برگ پهنتر از سایر نقاط آن می‌باشد؛ و قسمتی از ساقه گیاه یا تمام محیط آن را احاطه کرده که آن را غلاف یا نیام می‌نامند. برگهای این گیاه متناوب بوده و در دو جانب متقابل ساقه قرار دارند. تعداد برگ‌ها در ارقام مختلف برنج متفاوت بوده، در ارقام زودرس ۱۴ تا ۱۵ برگ، در ارقام متوسط‌رس ۱۶ تا ۱۷ برگ و در ارقام دیررس تعداد برگ‌ها ۱۸ تا ۱۹ برگ بر روی هر ساقه می‌باشد. ساختمان گل در برنج به صورت خوشه‌ای بوده و دارای انشعابات فرعی می‌باشد و حاوی سنبلچه‌های تک گلچه‌ای است. برنج بر خلاف سایر غلات که ۳ تا ۴ پرچم دارند دارای ۶ پرچم است. نافه کوتاه و بساک‌ها به صورت دوخانه‌ای و دارای یک مادگی بوده که حاوی یک تخمدان می‌باشد. کلاله دو شاخه و پردار است. مادگی دارای تخمدان یک برچه‌ای می‌باشد .

برنج را مي توان به صورت غرق آبي يا خشك كشت نمود . در روش اول معمولا شاليزار در زير آب فرو مي رود و در روش دوم نياز به آب ياري دورهاي مي باشد.

شرايط مناسب كشت برنج

1. دما: میانگین دمای مورد نیاز برنج هنگام رشد باید بین ۲۰ تا ۳۷ درجه سانتیگراد باشد. پایین بودن دما در اوایل فصل زراعی یا آبیاری مزرعه با آب سرد سبب می‌شود که زمان رسیدن دانه‌ها به تأخیر افتد. بالا بودن دما هم موجب کاهش تعداد سنبلچه‌های بارور و وزن دانه‌ها می‌شود.
2. نور: یکی از عوامل مؤثر در رشد گیاه است. شدت نور در اوایل فصل زراعی شاید عامل محدودکننده‌ای برای رشد برنج به حساب آید. اما با نزدیک شدن به پایان فصل زراعی، به ویژه موقع تشکیل خوشه، رقابت برای جذب نور بین بوته‌ها افزایش می‌یابد.
3. رطوبت: مناسب‌ترین میزان رطوبت برای گلدهی گیاه برنج، ۷۰ تا ۸۰ درصد است. رطوبت کمتر از ۴۰ درصد، عامل بازدارنده‌ای برای گلدهی گیاه به‌شمار می‌رود. وزش باد و ریزش باران و تگرگ، در زمان گلدهی زیانبار است. همچنین بارندگی موقع برداشت محصول هم عملیات مربوط به خشک شدن محصول را به تأخیر می‌اندازد.
4. آب: آب مورد نیاز برنج از سایر غلات بیشتر است. هشتاد درصد آب مورد نیاز محصول برنج تولید شده در جهان به ویژه در نقاط استوایی، از آب باران تأمین می‌گردد. ۲۰ درصد باقی‌مانده را از آب رودخانه و آب چاه تأمین می‌نمایند. اگر دمای آب کمتر از ۱۹ درجه سانتیگراد باشد، زمان رسیدن دانه به تأخیر می‌افتد و اگر از ۳۰ درجه بیشتر باشد، گسترش ریشه و میزان عملکرد گیاه برنج به دلیل محدود بودن اکسیژن موجود در آب، کم می‌شود و بازدهی گیاه کاهش می‌یابد.
5. خاک: برنج در خاک‌های مختلف، از فقیر تا غنی که تنها آب مورد نیاز گیاه تأمین باشد به عمل می‌آید. البته مقدار آب مصرفی در خاک‌های سبک بیش از خاک‌های سنگین است. مناسب‌ترین خاک برای کشت برنج، خاک رسی با لایه غیرقابل نفوذ در عمق ۵۰ تا ۱۵۰ سانتیمتری و همراه با مقدار زیادی مواد آلی است. برنج اصولاً نسبت به شوری خاک و شوری آب مقاوم است.

طبقه بندي برنج

طبقه بندي برنج معمولا براساس طول و عرض دانه صورت ميگيرد و بدين ترتيب به انواع زير تقسيم مي شود :

1. برنج دانه بلند : برنجي است كه طول آن بيش از 3 برابر قطر آن بوده ومعمولا طول دانه 6_7  mm است مانند برنج هاي هندي .
2. برنج دانه متوسط : نسبت طول وقطر آن 2/4 – 3 mm مي باشد
3. برنج دانه كوتاه (قطور) : در اين نوع برنج طولدانه كمتر از 5mm است مانند برنج كامفيروزي كه در استان فارس كشت مي شود .
4. برنج دانه گرد يا آشي : از اين نوع برنج در تهيه انواع سوپ ها و دسر ها برپايه برنج استفاده مي شود مانند برنج هاي ژاپني كه در هنگام پخت بسيار چسبناك هستند كه اين خاصيت در برخي از نقاط دنيا يك پارامتر كيفي مطلوب و در برخي نقاط نامطلوب به حساب مي آيد .
   
   
   
   تركيبات برنج به گونه اي است كه براي بدن حساسيت زا نيست و مقدار پروتئين آن نسبت به ساير غلات كمتر است به همين دليل از برنج براي تهيه ي غذاي كودكان بالاي 6 ماه كه داراي معده حساسي هستند به عنوان اولين غذايي كه به آن ها داده مي شود استفاده ميگردد .

برنج ایرانی

از گونه ایرانی می‌توان به گرده، دابو، طارم، چرام۱، چرام۲، صدری (شامل انواع دم سیاه، دم زرد و دم سرخ)، بینام، علی-کاظمی، چمپا و… اشاره کرد از تیپهای اصلاح نژاد شده و پرمحصول می‌توان از ندا، سفیدرود و خزر نام برد. 

برخی از ارقام برنج در منطقه شمال ایران: 

در نواحی جلگه‌ای استان مازندران همچون شالیزارهای شهرستان‌های فریدونکنار، بابلسر، محمودآباد، نور، جویبار بیشتر ارقام سنتی و مرغوب نظیر (طارم محلی یا سنگ طارم)، هاشمی و بینام کشت می‌شود . در استان گیلان، شامل ارقام ایندیکایی چون غریب، هاشمی، حسنی و گرده می‌باشند .

میزان کشت برنج در ایران

حدود ۹۵ درصد از تولید برنج جهان در چین و هند و آسیای جنوب شرقی می‌باشد و برنج سفید جزو مهم‌ترین وعده‌های غذایی در این کشورها محسوب می‌شود[۹] اما در ایران استان مازندران رتبه اول(۹۳۸۷۳۰٫۱۹) و استان گیلان (۷۴۱۲۴۱٫۹)، استان گلستان (۲۲۹۴۵۴٫۹۹)، استان فارس (۲۲۶۲۹۶٫۷۲)و خوزستان(۲۱۹۸۰۹٫۱۵)و پارس‌آباد (دشت مغان) در رتبه‌های بعدی از نظر میزان تولید قرار دارند. در سال ۱۳۸۵، ۶۲۰٫۰۰۰ هکتار سطح زیر کشت برنج بوده و ۲۶۱۲۱۷۴٫۳۴ تن شلتوک برنج تولید شده‌است. در استان‌های مازندران و گیلان برنج مرغوب و در استان‌های دیگر برنج پرمحصول کاشت می‌شود.